Om meteen maar een klein misverstand uit de weg te ruimen: de aandacht voor emotieregulatie binnen de geestelijke gezondheidszorg staat helemaal los van de hedendaagse ‘emocultuur’, waarin mensen voortdurend worden aangemoedigd om hun diepste zielenroerselen publiekelijk te tonen. Voorbij is de tijd waarin emoties en gevoelens een privézaak waren. Tegenwoordig is geen groepstraining of teambuilding-uitje compleet zonder dat deelnemers wordt gevraagd om elkaars hand vast te houden, en te ‘delen’ ze voelen. Maar emotieregulatie gaat juist over het gestructureerd leren omgaan met emoties, niet over ongefilterd spuien, aldus Matthias Berking, psychotherapeut en hoogleraar Klinische Psychologie en Psychotherapie aan de Universiteit van Marburg (Duitsland).

“Als je een emotie als verdriet deelt, stuur je een signaal naar andere mensen in je groep: ik kan nu even niet meedoen aan ons gezamenlijke project,” zegt Berking, die in maart spreekt op het congres Emotieregulatie. “Je neemt als het ware een vorm van sociaal krediet op. Maar dat kun je natuurlijk niet blijven doen. Je moet het in evenwicht houden, en op den duur ook weer iets teruggeven aan het collectief. Evolutionair gezien zal een groep die alleen maar bezig is om compassievol emoties te delen en bijvoorbeeld geen harde werkers of krijgers meer produceert, snel verdwijnen.”

Symptomen

Het door Berking ontwikkelde model voor emotieregulatie is in zekere zin een methode om emoties van patiënten binnen de geestelijke gezondheidszorg weer serieus te nemen. En misschien wel serieuzer dan we een tijdlang deden. “Vaak raken bepaalde ideeën in ons vakgebied in zwang die vervolgens worden vergeten, en daarna weer herontdekt. En zo gaat het ook een beetje met het leren omgaan met emoties. Toen de psychotherapie opkwam in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw waren er geen specifieke behandelingen voor specifieke stoornissen. Er werd behandeld op individueel niveau, met behulp van algemene technieken. Vanaf de jaren negentig ging men steeds vaker stoornissen classificeren, en werd er voor iedere specifieke stoornis een andere behandelmethode ontwikkeld.”

“Maar we moeten uitkijken dat die ontwikkeling niet leidt tot het negeren van de gemeenschappelijke kenmerken van verschillende stoornissen. Want zoals men vóór die tijd al constateerde, vertonen patiënten met uiteenlopende stoornissen vaak dezelfde algemene symptomen. Onder andere dat ze moeilijk met ongewenste emoties kunnen omgaan.” 

De technieken in Berkings model, waarmee patiënten leren om hun emoties beter te reguleren, zijn niet per se ‘nieuw’. Nieuw is wel de systematische wijze waarop de meest effectieve technieken worden gepresenteerd, en de verschillende oefeningen waarmee deze versterkt kunnen worden. “Veel technieken worden al veel langer toegepast in de psychotherapie,” aldus Berking. “Ik heb ze geïntegreerd in een gestandaardiseerd model. Het biedt de patiënt een bredere set vaardigheden, niet alleen uit de psychotherapie, maar ook bijvoorbeeld uit yoga of mindfulness.” 

Op het congres Emotieregulatie zal Berking ingaan op een paar van de specifieke emotieregulatie-technieken. Daarnaast zal hij deelnemers een overzicht geven van de structuur van de training, en van de klinische ideeën die er aan ten grondslag liggen. 

Realiteit

Emoties zijn er uiteraard niet voor niets – ze helpen ons om gevoelens te kanaliseren, en vervullen daarmee een heel nuttige functie, zowel voor het individu als voor een groep. Ook niet-experts weten dat lachen gezond is, en dat een huilbui enorm kan opluchten. Volgens Berking is er pas een probleem als de emotie is gekoppeld aan ‘ongerechtvaardigd veel lijden’. “Er zijn bijvoorbeeld patiënten die hun omgeving als enorm bedreigend ervaren, terwijl die omgeving in feite helemaal niet bedreigend is. Mensen kunnen daar fysiek ziek van worden, maar wat ze voelen heeft geen basis in de realiteit. In zo’n geval zijn de bijbehorende emoties niet behulpzaam meer, en kunnen ze zelfs destructief worden. De negatieve consequenties krijgen de overhand op de positieve.”

Maar leidt die nadruk op het omgaan met emoties niet af van de onderliggende problematiek? Misschien wel, maar vaak is dat helemaal niet erg, denkt Berking. “Patiënten gaan naar een psychotherapeut met een probleem, maar in veel gevallen zijn die problemen simpelweg onoplosbaar. Als er een geliefde is overleden, kan de therapeut daar niets aan doen – het probleem kan niet weggenomen worden. Dus verleg je de aandacht van het probleem zelf naar de consequenties die heeft. Hoe ga je om met je verlies? Wat zijn de emoties en gevoelens die het oproept?

Een patiënt die ondraaglijk lijdt kan door therapie bijvoorbeeld leren dat zijn verdriet niet per se iets negatiefs is, dat je er mee kunt omgaan. En als de patiënt inderdaad vaardigheden ontwikkelt waarmee hij met zijn emoties kan omgaan, is het onderliggende probleem in zekere zin niet meer van belang. Het is niet opgelost, er is nog steeds verdriet, maar hij lijdt niet meer buitensporig omdat de gevolgen ervan hanteerbaar zijn. De patiënt gaat de wereld om zich heen anders zien, hoewel die wereld in feite niet is veranderd. Dat is één van de meest waardevolle dingen die je met psychotherapie kunt bereiken.”

Verhelderend

Berking wil ook niet zeggen dat verklaringen voor psychische problemen door emotieregulatie irrelevant zijn geworden. “Natuurlijk blijft het heel belangrijk dat een patiënt ook begrijpt waar een bepaalde stoornis vandaan komt. Het kan heel verhelderend zijn als je inziet dat bijvoorbeeld woede of angst is terug te voeren op bepaalde gebeurtenissen in het verleden. Maar een training in emotieregulatie kan prima bestaan naast een specifieke therapie. Het is een heel open model: als de ene techniek niet werkt, probeer je de andere. Het duwt je niet in een bepaalde richting vanwege één of andere onderliggende theorie.” 

Matthias Berking is, naast collega-hoogleraar Caroline Braet, één van de sprekers op het congres Emotieregulatie op vrijdag 17 maart 2023 in Veenendaal.

Meer info of aanmelden >>