Het buzzwoord is ‘verklarende analyse’. In de hulpverleningscyclus is het de stap die komt na de probleemverkenning. Het woord duikt in allerlei discussies over de kwaliteit van de jeugdhulp op als de oplossing voor kwaliteitsproblemen. Het kenmerk van een buzzwoord is dat het veelbelovend klinkt, maar niet erg scherp is gedefinieerd. Wij denken dat teveel beloven altijd als een boemerang terugkeert om voor een knal tegen je kop te zorgen. En de jeugdhulp kent al genoeg hoofdpijndossiers. Daarom vinden we het belangrijk dat we als professionals in de jeugdhulp duidelijke afspraken maken over wat je wel en wat niet van een verklarende analyse mag verwachten.

In een verklarende analyse worden de krachten in kaart gebracht die een rol speelden in het ontstaan van de problematiek en die nu actief zijn bij het in stand houden, verergeren of afzwakken van de problematiek. Behalve de aard van de krachten wordt ook beredeneerd door middel van welke mechanismen en interacties deze krachten hun werk doen. Kortom, een verklarende analyse moet leiden tot de best mogelijke verklaring van de aan ons voorgelegde problemen. Afhankelijk van de discipline wordt een verklarende analyse ook wel ’theorie van het individuele geval’, ‘casusconceptualisatie’, ‘verklarende diagnose’, ‘structuurdiagnose’, ‘integratief beeld’, ‘samenhangend beeld’, ‘integrale analyse’ of ‘persoonlijke diagnose’ genoemd. In de Engelstalige literatuur spreekt men van ‘case formulation’.

Het in kaart brengen van de invloed, mechanismen en samenhang tussen krachten en problemen van de jeugdige en het gezin is nog niet zo makkelijk, maar men is het er wel over eens dat ingrijpende beslissingen als uithuisplaatsing en intensieve behandeling, al of niet met een gedwongen component, alleen genomen zouden mogen worden als ze kunnen worden gerechtvaardigd door een deugdelijke verklarende analyse van de problematiek. Het lijkt ons goed om te beginnen met het opruimen van enkele misvattingen over de verklarende analyse. Wat is het niet?