Laatst was een twaalfjarige jongen in het nieuws die een aanvullende chemobehandeling weigerde vanwege de bijwerkingen. Zijn vader stapte naar de rechter. Die achtte de jongen wilsbekwaam in zijn weigering en de behandeling ging niet door. Hoe verhouden minderjarigen en ouders1 zich tot elkaar? Wiens stem geeft de doorslag?
Iemand die handelingsonbekwaam is, mag vanwege de leeftijd niet zelfstandig optreden in het recht, al kan hij dat misschien wel. Als het gaat om beslissingen over jeugdhulp staat in de Jeugdwet en de WGBO wanneer een jeugdige handelingsbekwaam is. Er zijn drie leeftijdscategorieën: jonger dan twaalf, tussen de twaalf en de zestien, en zestien jaar en ouder.
Ook wilsbekwaamheid speelt een rol. Iemand die niet wilsbekwaam is, mag vanwege zijn leeftijd beslissen, maar kan dat niet. Het woord ‘wilsbekwaam’ vind je niet in de wet. De wet omschrijft het als ‘in staat zijn tot een redelijke waardering van zijn of haar belangen terzake’. Het gaat erom dat iemand de informatie over de voorgenomen jeugdhulp kan begrijpen, op zichzelf betrekken, kan wegen en de consequenties van zijn besluit kan overzien. Een keuze kan maken dus. Uitgangspunt is dat iedereen wilsbekwaam is, tenzij wordt vastgesteld dat iemand voor een bepaalde beslissing wilsonbekwaam is. Wilsbekwaamheid is gekoppeld aan een beslissing, terwijl handelingsbekwaamheid meer gekoppeld is aan de persoon. In de Wet Bijzondere Opnemingen Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) wordt gekeken of de jeugdige blijk geeft van de ‘nodige bereidheid’. Zo niet, dan kan alleen worden opgenomen en behandeld tegen de wil van de jeugdige indien wordt voldaan aan de strenge criteria van de BOPZ.
Kinderen onder de twaalf zijn per definitie handelingsonbekwaam. Hun ouders beslissen over hun behandeling; het doet niet eens ter zake of ze wilsbekwaam zijn. Ze kunnen misschien wel beslissen, maar mogen het niet. Wel moeten jonge kinderen worden geïnformeerd op een manier die past bij hun bevattingsvermogen.
Jeugdigen tussen twaalf en zestien beslissen samen met hun ouders over hun behandeling. Daarmee gaat ook de wilsbekwaamheid een rol spelen. Bij een wilsbekwame jeugdige kan nooit gedwongen behandeling worden uitgevoerd onder de WGBO of Jeugdwet. Dat kan alleen bij een wilsonbekwame jeugdige en alleen bij een ingrijpende behandeling die nodig is om ernstig gevaar af te wenden. Bij wilsbekwaamheid kan de stem van de jeugdige nooit worden overruled door een ouder. Andersom wel; als de jeugdige weloverwogen (dus wilsbekwaam) behandeling wenst, ondanks de weigering van een ouder, kan
