In deze rubriek buigt Else de Haan zich over wetenschappelijke publicaties die van betekenis zijn voor de praktijk. Hoe is het onderzoek uitgevoerd en wat zeggen de resultaten? En: is nader onderzoek gewenst?
Soms is onderzoek interessant omdat de resultaten interessant zijn: zij bevestigen wat je altijd al vermoedde (interessant, maar nogal saai), of zij halen veronderstelde waarheden onderuit (dat is leuker). Soms doet een onderzoek geen van tweeën, maar zet het wel al langer sluimerende aarzelingen eens even op scherp. Dat gebeurde toen ik twee onderzoeken van Tara Peris en haar collega’s las. Tara Peris is psycholoog-onderzoeker bij het UCLA Semel Institute in Californië, VS. In 2019 publiceerden zij een onderzoek naar verschillen tussen ouders van kinderen met een dwangstoornis en die van kinderen met trichotillomania (haaruittrekstoornis). Dit jaar verschijnt hun meta-analyse van onderzoeken naar het effect van het betrekken van ouders bij de behandeling van kinderen met een angststoornis. En ja, beide onderzoeken roepen vragen bij mij op. Waarom zouden we kenmerken van ouders (en gezinnen) van kinderen met een psychische stoornissen willen onderzoeken? Op welke vragen willen we een antwoord? Ik bedenk er drie: een vraag naar de oorzaak van psychische problemen, naar de invloed op het beloop van de stoornis en op het effect van de behandeling.
We beginnen met de eerste vraag. Zijn ouders (mede) oorzaak van de psychische problemen van hun kind? Een belangrijke vraag die echter met dit soort onderzoek niet beantwoord kan worden, omdat kenmerken van ouders pas worden gemeten als het kind al psychische problemen heeft. Als zowel de psychische problemen als de kenmerken van ouders tegelijk worden gemeten, kunnen we geen uitspraken doen over oorzaak en gevolg. Voor deze vraag heeft dit soort onderzoek dus geen zin. Toch wordt nog heel vaak de suggestie gewekt dat we op deze vraag wel een antwoord krijgen. We lezen bijvoorbeeld dat home environment belangrijk is voor een beter begrip van zowel etiologie als behandeling (Peris e.a., 2019) of dat de rol van ouders essentieel is bij de ontwikkeling van angststoornissen (Teetsel e.a., 2014). Weliswaar wordt later dan opgemerkt dat oorzaken niet kunnen worden vastgesteld, maar ouders als mogelijke oorzaak zijn weer even genoemd. Het zaadje van de schuldige ouder is toch weer even geplant. Wanneer houdt dat nu op?
Peris en haar team hielden er nog niet mee op. Zij gingen verder en onderzochten ook nog of er verschil is tussen ouders van kinderen met verschillende stoornissen: de dwangstoornis (OCS), trichotillomanie (TTM). Verschillen kunnen niet alleen iets zeggen over oorzaak, maar ook aanwijzingen geven voor het behandelbeleid, schrijven zij. Zij
