Allereerst zijn er expertinterviews gehouden met beleidsmedewerkers van de gemeente Groningen om een beeld te krijgen van factoren die een rol zouden kunnen spelen in de inrichting van de jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen. Op basis van de uitkomsten van deze interviews en de factoren die volgens verschillende ADHD-richtlijnen van belang zijn voor het inrichten van de jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen, zijn drie digitale vragenlijsten ontwikkeld: een versie voor gemeenten, een voor jeugdzorgregio’s en een voor CJG’s en wijkteams. Het doel van de vragenlijsten was een beeld te krijgen van de vormgeving van jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen in relatie tot opvattingen over (de behandeling van) gedragsproblemen in gemeenten, jeugdzorgregio’s en CJG’s en wijkteams. Beleidsmedewerkers van de gemeente Groningen en medewerkers van de Groningse wijkteams hebben de digitale vragenlijsten gecontroleerd op volledigheid en aansluiting bij de dagelijkse praktijk. Op basis hiervan zijn de definitieve versies van de vragenlijsten ontwikkeld.

Allereerst hebben we de beleidsmedewerkers van alle 388 Nederlandse gemeenten (in 2017) per e-mail benaderd via een contactgegevenslijst van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). We hebben hen gevraagd de vragenlijst voor gemeenten in te vullen. Daarna hebben we medewerkers van de CJG’s en wijkteams binnen de betreffende gemeente telefonisch of per e-mail benaderd en gevraagd de vragenlijst in te vullen. Contactgegevens hiervoor vonden we online (bijvoorbeeld op de website van een CJG of wijkteam). De respons was echter laag (13 procent) en daarom hebben we in een later stadium ook medewerkers van CJG’s en wijkteams van gemeenten die niet deelnamen aan de studie per e-mail benaderd. Ook medewerkers van jeugdzorgregio’s zijn per e-mail benaderd voor het invullen van de vragenlijsten. Contactgegevens van deze medewerkers zijn gevonden op de website van de VNG. Iedere potentiële deelnemer is twee keer per e-mail herinnerd aan het invullen van de online vragenlijst.

In totaal hebben 184 beleidsmedewerkers (hierna kortweg: beleidsmedewerkers) van 148 verschillende gemeenten de vragenlijst voor gemeenten volledig ingevuld. De meeste respondenten waren wethouder (66 procent). Van de 42 jeugdzorgregio’s namen 20 medewerkers van 17 verschillende jeugdzorgregio’s deel aan de vragenlijst voor jeugdzorgregio’s. De meeste van hen waren beleidsmedewerker, zorginkoper of contractmanager. Van de 306 benaderde CJG’s en wijkteams hebben in totaal 46 medewerkers van CJG’s en wijkteams uit 42 verschillende gemeenten de vragenlijst ingevuld.

De resultaten van de vragenlijsten zijn verwerkt in het statistische programma SPSS. Als er meerdere respondenten uit dezelfde gemeente, jeugdzorgregio of van hetzelfde CJG of wijkteam waren, is daarvan slechts één random geselecteerde respondent opgenomen in de analyses.

Uit de expertinterviews met medewerkers van de gemeente Groningen kwam naar voren dat bekendheid met de zorgaanbieder van invloed is op de in te kopen jeugdhulp. Dit betekent dat een inkooporganisatie van de gemeente eerder zorg zal inkopen bij een zorgaanbieder waarbij al eerder zorg is ingekocht (men weet wat men verwachten kan) dan bij een zorgaanbieder waarmee zij nog onbekend is. Ook het historisch gebruik, dat wil zeggen wát van de zorgaanbieder aan zorg is ingekocht en gebruikt in voorgaande jaren, bleek van invloed te zijn op de in te kopen jeugdhulp. Behalve de interviews met experts van gemeenten, zijn expertinterviews gehouden met medewerkers van drie verschillende Groningse wijkteams. Daaruit bleek dat er een veelheid aan aanmeldroutes (dat wil zeggen manieren waarop kinderen met ADHD of druk gedrag binnenkomen bij het CJG en wijkteam), werkwijzen en interventies worden gebruikt. Bovendien gaven medewerkers van CJG’s en wijkteams in veel gevallen aan niet te weten of er evidencebased interventies en ADHD-richtlijnen worden gebruikt bij de inzet van zorg voor kinderen met gedragsproblemen.

Op basis van deze expertinterviews zijn digitale vragenlijsten opgesteld. Hierna worden de resultaten van deze vragenlijsten per onderzoeksvraag gepresenteerd, waarbij steeds is aangegeven van welke respondenten de resultaten kwamen.

De inkoop van jeugdhulp

De inkoop van de jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen werd ten tijde van het onderzoek volgens 71 procent van de beleidsmedewerkers gedaan in samenwerking met de jeugdzorgregio. Van alle beleidsmedewerkers, zorginkopers en contractmanagers van de jeugdzorgregio’s gaf 70 procent aan dat de jeugdhulp wordt ingekocht op regionaal niveau. De jeugdhulp werd in 2017 volgens de beleidsmedewerkers in veel gevallen ingekocht op basis van zorg- en cliëntprofielen, eerdere resultaten van de ingezette zorg, bestuurlijke aanbesteding, arrangementen en producten, of aankoop en onderhoud van grond en gebouwen. In totaal gaf 71 procent (12/17) van de beleidsmedewerkers, zorginkopers of contractmanagers van jeugdzorgregio’s een soortgelijk beleid aan. Factoren die een rol spelen bij die inkoop waren in 2017 volgens beleidsmedewerkers en de deelnemers in de jeugdzorgregio’s met name de beoordeling van de zorg door de cliënt en de effectiviteit van de zorg. Het is niet duidelijk hoe gemeenten de effectiviteit van de zorg definiëren.

Beslissingen over hoeveel zorg van ieder type behandeling werd ingekocht in 2017, werd in de meeste gevallen genomen in overleg met andere partijen en gemeenten. Volgens zowel de beleidsmedewerkers als de deelnemers van de jeugdzorgregio’s werd de hoeveelheid zorg die werd ingekocht vooral bepaald door de behoefte van de cliënt en het gebruik van de betreffende zorg in voorgaande jaren. Figuur 1 geeft een overzicht van deze factoren in zowel gemeenten (n = 148) als jeugdzorgregio’s (n = 17).

Met deze studie is in kaart gebracht hoe de praktijk van jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen eruitzag in Nederland in 2017 en hoe gemeenten, jeugdzorgregio’s en CJG’s en wijkteams de jeugdhulp inrichtten. Daarnaast is onderzocht hoe geïnformeerd medewerkers van gemeenten, jeugdzorgregio’s en CJG’s en wijkteams zich voelen over gedragsproblemen en hoe hun attitudes ten opzichte van (de behandeling van) ADHD en ADHD-richtlijnen waren.

Dit onderzoek laat zien dat op het gebied van kennis van gedragsproblemen bij gemeenten, jeugdzorgregio’s, CJG’s en wijkteams winst te behalen valt: medewerkers van deze instanties beschouwen in veel gevallen hun kennis van de doelgroep en de behandeling van die doelgroep als onvoldoende. Slechts een klein deel van de CJG’s en wijkteams gebruikt de ADHD-richtlijnen bij het verlenen van jeugdhulp aan deze doelgroep. Bovendien wisten beleidsmedewerkers in veel gevallen niet of hun gemeente ADHD-richtlijnen gebruikt bij het inrichten van de jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen. Dat komt mogelijk door de veelheid aan interventies die CJG’s en wijkteams aanbieden en de vele instanties waarnaar zij doorverwijzen, en doordat de richtlijnen te weinig worden gebruikt. Daarin staat immers welke acties, zoals doorverwijzen of het inzetten van een bepaalde interventie, ondernomen moeten worden voor het verminderen van de problematiek van kinderen met gedragsproblemen. Medewerkers van gemeenten, jeugdzorgregio’s, CJG’s en wijkteams geven aan dat onderling goed samenwerken bij het organiseren van de jeugdhulp voor deze doelgroep.

De meeste deelnemende gemeenten hadden positieve attitudes ten opzichte van ADHD. Eerder onderzoek onder zorgprofessionals laat zien dat een positieve attitude over gedragsproblemen en ADHD geassocieerd is met goede zorg voor kinderen met gedragsproblemen en ADHD (meer gebruik van zorg in overeenstemming met richtlijnen). Vervolgonderzoek is nodig om te bekijken of positieve attitudes bij gemeenten ook zorgen voor een verbetering van de jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen en ADHD.

Hoewel een groot deel van de gemeenten heeft meegedaan aan dit onderzoek, waardoor het onderzoek een goed beeld geeft van gemeenten, was de deelname van CJG’s en wijkteams helaas laag (46 medewerkers) en zijn deze resultaten mogelijk niet representatief. In 2015 gaf 87 procent van de gemeenten aan (sociale) wijkteams te hebben (Movisie, 2016). Tot slot dient de lezer er rekening mee te houden dat de data van dit onderzoek betrekking hebben op de jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen zoals die in 2017 was. De huidige situatie kan anders zijn. Ondanks deze beperkingen kunnen wij een aantal aanbevelingen voor de praktijk bieden.

Hoewel er richtlijnen bestaan voor de omgang met kinderen met gedragsproblemen, waaronder ADHD, lijkt die kennis nog niet op de juiste plek terecht te komen. Door ervoor te zorgen dat deze kennis terecht komt bij gemeenten, jeugdzorgregio’s, CJG’s en wijkteams, bijvoorbeeld door middel van gemakkelijk toegankelijke informatie op een website, kan de kwaliteit, maar ook de efficiëntie van de zorg voor deze doelgroep worden verbeterd. Daarnaast zou het vertalen van de ADHD-richtlijnen in kwaliteitseisen voor de jeugdhulp voor kinderen met gedragsproblemen de kwaliteit van het zorgaanbod kunnen verhogen, bijvoorbeeld als het gaat om de minimaal te volgen stappen in diagnostiek en behandeling. Hoewel gemeenten aangeven zorg in te kopen op basis van effectiviteit, is het onduidelijk hoe zij deze effectiviteit definiëren. De richtlijnen vertalen in kwaliteitseisen voor jeugdhulp voor ADHD zou op gemeentelijk niveau kunnen helpen bij het bepalen van de effectiviteit van in te kopen zorg. Ook kunnen voor CJG’s en wijkteams concrete kwaliteitseisen ondersteunend zijn bij het bieden van jeugdhulp. Tot slot kan het vergroten van kennis van gedragsproblemen uiteindelijk bijdragen aan het effectiever en efficiënter inrichten van de jeugdhulp voor (gezinnen van) kinderen met gedragsproblemen. Denk hierbij aan de inzet van experts en het scholen van medewerkers van gemeenten, jeugdzorgregio’s en CJG’s en wijkteams in het signaleren, doorverwijzen en bieden van ondersteuning aan kinderen met gedragsproblemen en hun ouders.