In het juninummer van Kind en Adolescent Praktijk schreef ik, naar aanleiding van een roman over het meisje Aza dat een speciale vorm van ziekteangst heeft, dat haar dwanggedachten slechts de bovenbouw vormden van haar angststoornis. De kern daarvan werd namelijk gevormd door een besef van grenzeloosheid. Aza was, zoals het hoort, behandeld met cognitieve gedragstherapie en antidepressiva. Maar dit had haar weinig geholpen. Ik bracht dit in verband met haar moeite greep te krijgen op haar leven. Door haar vertolkt als: “Maar ik kreeg door dat je leven een verhaal is dat over jou wordt verteld, en niet een dat jij vertelt.”
Else de Haan vraagt zich af (zie haar ingezonden stuk in Kind en Adolescent Praktijk van september 2018) of je zo naar angststoornissen en de behandeling ervan mag kijken. Kunnen symptomen een bovenbouw zijn en is er daarnaast nog een kern, die je moet bereiken om iemand goed te kunnen behandelen? En kan, zoals ik suggereerde, een angststoornis meer zijn dan een rijtje symptomen? Waar zit dat meer dan?
Ik kan Elses kritiek goed begrijpen. Vroeger werd, vooral door psychoanalytisch georiënteerde psychiaters en psychologen, neergekeken op de gedragstherapeut, die zijn best deed zo goed mogelijk in kaart te brengen welke symptomen iemand hinderden. Zij meenden dat die symptomen slechts de uiterlijke manifestatie waren van onderliggende angst, en dat je die onderliggende angst te pakken moest krijgen om iemand werkelijk te helpen. Ik snap dat mijn betoog lijkt op die redenering. En ik ben blij dat Else mij de gelegenheid geeft nadrukkelijk te stellen dat ik dit niet bedoel. Elke stoornis kunnen we slechts kennen door datgene wat iemand erover vertelt en wat wij kunnen waarnemen aan diens gedrag. Wanneer er een kern zou zijn die zich onttrekt aan een dergelijke beschrijving, kunnen wij die niet kennen. En met het zorgvuldig behandelen van symptomen wordt meer bereikt dan met vage noties over ‘onderliggende angst’.
Wat ik probeerde te zeggen, is dat overmatige angst met veel meer problemen kan samenhangen dan die welke wij scharen onder de rubriek angststoornissen. In het boek zegt Aza zelf dat zij zich ervaart als vormloos en dat juist die vormloosheid haar zo angstig maakt. Met onze standaardbehandelingen kunnen wij doorgaans slechts de helft, hooguit tweederde van onze patiënten goed helpen. Daarvoor zijn tal van redenen, die wij uiteraard nog onvoldoende kennen. Een daarvan is de onbeholpenheid van onze
