In 2019 verscheen een boek dat mij bijzonder geïnspireerd heeft: De meeste mensen deugen van Rutger Bregman. Het boek van het jaar, wat mij betreft. Het is goed onderbouwd en laat zien dat het paradigma van waaruit we naar elkaar en de samenleving kijken (namelijk dat de meeste mensen niet deugen) niet klopt. Bregman houdt een betoog voor een nieuwe, meer positieve kijk op de mens. Want de meeste mensen deugen, stelt hij. En wat mij betreft geldt dat ook voor de jeugdbescherming.

Het oude paradigma waar Rutger Bregman het over heeft, gaat terug tot filosofen als Hobbes en Rousseau, die de mens zien als een egoïstisch individu. Samenwerken met anderen gebeurt uit eigenbelang (Hobbes) of om zich, eveneens uit zelfbehoud, te wapenen tegen de macht van anderen (Rousseau). Het laagje vernis van de menselijke beschaving is dun, er is slechts weinig nodig om een mens te laten ontsporen. En dan is die tot slechte dingen in staat.

Talrijke experimenten, zoals het beroemde Stanford Prisonexperiment (twee groepen studenten, de een ‘gevangenen’, de ander ‘bewakers’, waarbij de bewakers de gevangen het leven behoorlijk zuur gingen maken) en het Milgramexperiment (u weet wel, van die elektrische schokken) bevestigden dat idee. Maar Bregman laat op overtuigende wijze zien dat de deelnemers aan deze (en andere) experimenten niet uit zichzelf voor wreedheden hebben gekozen. Ze werden ernstig onder druk gezet en gemanipuleerd. Die mensen wilden niet, ze voelden zich gedwongen. Ze wilden best samenwerken en iets voor een ander doen, en niet alleen puur uit eigenbelang. Het beeld uit die onderzoeken heeft zich echter in ons collectieve geheugen vastgezet en ons mensbeeld mede bepaald.

Vanuit deze overtuiging zijn mensen elkaar met toenemend wantrouwen tegemoet gaan treden. ‘Met mij gaat het goed. Maar met de wereld/de ander niet.’ Dit is keer op keer de uitkomst van enquêtes over hoe Nederlanders de ‘staat van het land’ beleven. Ofwel: ‘Ik ben oké, maar jij niet.’ Of ‘Mijn groep is oké, maar de jouwe niet.’ De overheid behandelt haar inwoners ook in toenemende mate op die manier. Kijk naar de kinderopvangtoeslagaffaire eind 2019, waarbij tal van gezinnen ten onrechte werden beschuldigd van fraude.

Naar ons hartvochtige beleid ten opzichte van mensen die in de bijstand zitten en die nog geen stukje speelgoed op Marktplaats mogen verkopen. Naar de wanstaltige bureaucratie die is opgetuigd om fraude in de zorg met PGB’s te voorkomen,