Het was juni 2019 toen Cindy in het NOS Journaal vertelde over haar ervaringen met residentiële jeugdzorg. De eindrapportage van Commissie De Winter was die avond het belangrijkste item van het journaal. Cindy beschreef hoe ze als 14-jarige in een jeugdgevangenis werd geplaatst, omdat ze ‘een gevaar vormde voor zichzelf’. In deze gevangenis waren ánderen het gevaar, zoals de begeleider, die ’s nachts binnendrong in haar eenzame cel om haar te verkrachten. Wie zou haar geloven? Dus zweeg ze. In een rollercoaster aan gebeurtenissen werd Cindy steeds in andere jeugdinstellingen opgenomen, tot ze vlak voor haar achttiende vrijkwam. Ze kreeg nog een kaartje: ‘Succes met je leven’. Haar talloze trauma’s kon ze alleen dempen met harddrugs. Professionele hulp wilde ze niet meer, haar vertrouwen in de maatschappij was weg. De Winter noemde Cindy als voorbeeld van de vele minderjarigen die sinds 1945 onder verantwoordelijkheid van de overheid uit huis waren geplaatst; hun kinderrechten geschonden, hun levens beschadigd. De aanbevelingen van de commissie om het systematisch geweld tegen kinderen in instellingen te stoppen zagen er op papier goed uit: kleinere groepen, meer pedagogische continuïteit en gesloten opname zoveel mogelijk beperken.
We zijn nu vijf jaar verder; voldoende tijd om die verbeteringen uit te voeren, zou je denken. Maar in maart 2024 verscheen het rapport Eenzaam gesloten van Jason Bhugwandass over ZIKOS-afdelingen, waar kwetsbare jonge mensen grensoverschrijdend werden bejegend door medewerkers en waar passende hulp ontbrak. De rubrieken ‘Leren&verbeteren’ en ‘Ik laat je niet alleen’ van onze nieuwe columnist Monika Scholten gaan hier op aangrijpende wijze op in.
Het is bekend dat een goede therapeutische relatie het fundament is van een succesvolle interventie, en dat geldt misschien nog wel meer voor jongeren met complexe problematiek die zich al zo vaak onbegrepen voelen. Empathisch luisteren, de wens om iemand te begrijpen en écht te willen zien, kan de deur naar verandering openen. Echter, de afgelopen jaren zijn veel empatische, ervaren behandelaren uit de residentiële jeugdzorg vertrokken. Misschien moeten we niet alleen beter luisteren naar de jongeren, maar ook naar die behandelaren. Waar liepen zij tegenaan? Wat moet er veranderen en wat is ervoor nodig dat zij weer met deze complexe doelgroep willen werken? In het basisonderwijs kregen leerkrachten op scholen met achterstanden extra salaris. Terecht, want zij nemen veel vaker hun werk mee naar huis. Laten we ook in de jeugdzorg alles doen wat mogelijk is om te zorgen dat de intensieve zorg geboden wordt door de beste hulpverleners die er te vinden zijn.
Cindy kreeg na acht jaar haar leven weer op de rit en dat was een klein wonder. Uiteindelijk konden de slachtoffers van geweld door de jeugdzorg een aanspraak maken op een schadevergoeding van 5000 euro, wat mij betreft in geen verhouding staat tot het leed. En met goede hulp destijds was dit ‘goedmakertje’ nooit nodig geweest. Want fouten die niet worden gemaakt, hoef je niet te herstellen.
Over de auteur
Annemarie de Leng is hoofdredacteur van Kind en Adolescent Praktijk en psycholoog bij DC-klinieken.
