Mark was dertien en behoorlijk slim. Alleen was hij bang dat hij van bacteriën dood zou gaan als hij zijn handen niet zou wassen. En één keer was niet genoeg.
Met het uitdagen van gedachten, exposure en EMDR leek het allemaal net iets makkelijker. Maar niet bevredigend. We maakten een uitstapje naar zijn broertje, van wie hij veel last had. Het was hem al uitgelegd dat zijn broertje autisme had. Dat kon hij wel begrijpen. En wat het niet makkelijker maakte, was dat hij de oudste en de wijste was. Toch had hij er last van dat zijn broertje altijd dat wilde doen wat hij aan het doen was. We maakten een plan ‘wat te doen bij broertjes die lastig doen’. Hij had al gemerkt dat ‘stop’ zeggen tegen zijn broertje niet werkte. Wat soms werkte, was iets anders gaan doen, zoals de hond aaien of een game spelen, zodat zijn broertje dat ook ging doen, en hij door kon gaan met wat hij wilde doen. Als dat niet werkte, ging hij het maar op zijn kamer doen. Het werkte, maar niemand die er oog voor had. Dus vertelden we zijn ouders wat hij allemaal deed om conflicten te voorkomen en vroegen we hen wat ze zouden doen als ze wisten wat voor enorme inspanning hij telkens weer verrichtte. Gelukkig wisten zij wel op welke manieren ze trots konden omzetten in beloningen. Van gezamenlijke activiteiten, films tot McDonald’s en van het afleiden van hun andere zoon tot het structureren van de dag. Mark moest natuurlijk wel elke keer komen melden waar hij last van had en hoe hij dat opgelost had. Toen dit naar ieders tevredenheid verliep, keerden we terug naar het handen wassen. Dat was – verzekerde hij en zijn ouders en mij – geen probleem meer. Toen ik hem vroeg wat hem daarbij geholpen had zei hij: Ik denk ‘Gert Jan’. Mijn verbazing was groot. Hoe kon denken aan ‘Gert Jan’ helpen? Volgens hem ging het om overspronggedrag. Overspronggedrag? vroeg ik verbaasd. ‘Ja, dat is uit de biologie. Als twee zwanen vechten en geen van beiden kan winnen, dan gaat een van hen zijn veren poetsen en stopt het vechten. Dat noemen ze overspronggedrag.’ Ik weet niet of het nog steeds werkt, maar het was destijds genoeg om de behandeling af te sluiten. Wellicht is veel van wat werkt in behandeling toch mensen helpen om ‘overspronggedrag’ in te zetten. Als niets werkt, ga dan vooral iets anders doen, iets wat niet met het probleem te maken heeft.
Vaak kunnen we van onze cliënten meer leren dan in de studiebank. Mark heeft mij laten zien hoe boosheid en angst samen kunnen komen en dat zwanen dan kunnen helpen.
