Een op de zeven jeugdigen heeft psychische problemen, zoals angst, somberheid of depressie en/of gedragsproblemen. Emeritus hoogleraar Jan van der Ploeg (1927) gaat in op de centrale rol die het zelfbeeld hierbij speelt. Jongeren met een positief zelfbeeld zijn doelgericht en ondernemender. Ze zijn tevredener en leiden een gelukkiger leven. Een positief zelfbeeld is volgens Van der Ploeg dan ook een 'sociaal vaccin': het beschermt tegen tegenslagen, psychische nood en stressvolle situaties.
Inhoud en opbouw van het boek zijn helder en toegankelijk. Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een korte samenvatting en – zoals een goede docent betaamt – er zijn mooie overzichten en schema’s die de tekst ondersteunen. Rosenberg legde in de jaren zestig van de vorige eeuw een goede en solide basis voor het hanteren van een heldere definitie: ’the totality of the individuel’s thoughts and feelings having reference to himself as an object’. Hij ontwikkelde ook een overzichtelijke vragenlijst die nog steeds heel gangbaar en bruikbaar is (SES).
Van der Ploeg maakt een ordening waarin hij de opvoedstijl van ouders, de acceptatie en waardering door leeftijdgenoten, verschillende – effectieve – copingstijlen en ten slotte het ondersteunend sociaal netwerk beschrijft als onderdelen die van belang zijn voor het ontstaan en consolideren van een (positief) zelfbeeld. Coping (de term is moeilijk te vertalen), sociaal netwerk en zelfbeeld beïnvloeden elkaar wederzijds. Jongeren met een positief (Van der Ploeg noemt het een ‘hoog’) zelfbeeld hebben dusdanig veel vertrouwen in zichzelf dat ze problemen met succes zullen aanpakken. Beschikken over sociale support ondersteunt dit proces eveneens.
Verschillende wetenschappers beschouwen het negatieve zelfbeeld als het centrale kenmerk in het proces dat tot zelfdoding kan leiden, vooral als een sociaal netwerk ontbreekt en jeugdigen worden bedreigd door een onontkoombaar gevaar (zoals seksueel misbruik). Ook bij depressie bij jeugdigen is een onmiskenbaar verband met een laag zelfbeeld.
De causaliteitsvraag (gaat angst vooraf aan het lage zelfbeeld of andersom) is niet belangrijk; het gaat om variabelen zoals leeftijd, sekse, opvoeding en relaties met leeftijdsgenoten die deze wisselwerking beïnvloeden. Sociaal angstige jongeren hebben vaak depressieve klachten, terwijl een laag zelfbeeld jeugdigen kwetsbaar maakt voor depressie en angst.
Het komt zelden voor dat ouders of jeugdigen professionele hulp zoeken vanwege een laag zelfbeeld. De meest directe behandeling (gericht op de verbetering van het zelfbeeld) is afkomstig uit de CGT-stroming gebaseerd op het model van Fennell. Daarnaast wordt de COMET als een frequent toegepaste (en succesvolle) interventie bij zelfbeeld genoemd.
Er zijn nog geen preventieprogramma’s, maar op scholen en in de jeugdhulpverlening wordt wel steeds meer aandacht besteed aan mindfulness, complimenten geven (sociale vaardigheid) en gestimuleerd een zelfhulpprogramma te doen. Kennis, kunde en bewustwording zijn zowel voor ouders, leerkrachten en docenten en ook hulpverleners van groot belang om meer aandacht te besteden aan het zelfbeeld. (CvG)
Jan van der Ploeg 2022 | Uitgeverij SWP |184 pagina’s | € 27,90
