De basismodule is gericht op psycho-educatie, het analyseren van het meest prominente slaapprobleem en, gebaseerd op deze analyse, het verbeteren van de slaaphygiëne (zie figuur 1). Elke sessie duurt 45 minuten. De aanvullende modules gaan in op specifieke oorzaken van slaapproblemen (zie figuur 2). Aangezien motivatie een belangrijke voorspeller is van behandelsucces, maken we in SIESTA gedurende het hele protocol gebruik van motiverende gespreksvoering (Naar-King & Suarez, 2012). Daarnaast ontvangen de deelnemers een werkboek waarmee zij zowel tijdens de sessies als thuis aan de slag gaan. Dit is afgestemd op adolescenten met ADHD door veel structuur aan te brengen en diverse werkvormen af te wisselen, bijvoorbeeld door zo min mogelijk gebruik te maken van lange stukken tekst en plaatjes of ‘infographics’ te gebruiken. Daarnaast wordt een goed en haalbaar plan gemaakt voor elke week en worden alle taken opgesplitst in haalbare doelen. Voor trainers is er een aparte handleiding.

Na afronding van de basismodule zijn er vijf keuzemodules die elk dieper ingaan op een specifiek slaapgerelateerd probleem. In de oudermodule wordt samen met adolescent en ouders het doel voor het gezin geformuleerd met een focus op de communicatie en ondersteuning van de adolescent rond slaap. In de planningsmodule bekijkt de adolescent welk planningsprobleem hem wakker houdt (denk aan te laat aan huiswerk beginnen) en worden planningsvaardigheden aangeleerd. In de insomnia & piekeren module wordt een betekenis- en functieanalyse gemaakt van het piekeren en een techniek gezocht om dit probleem op te lossen. Bovendien worden met de ouders insomniatechnieken en het piekeren van henzelf en van hun kind besproken. In de circadiaans ritme module zal gewerkt worden met lichtblootstelling en het belang van naar buiten gaan in de ochtend. Wanneer toch blijkt dat sprake is van een ernstige verstoring wordt de adolescent doorverwezen naar een centrum voor slaap- en waakstoornissen. Tot slot is er de slaaphygiëne boostermodule waarin verdere doelen worden gekozen rond slaaphygiëne en waarbij experimenten worden bedacht om deze doelen te behalen.

Cindy en haar moeder stemmen in met een slaaptraining. Het wordt ‘Mijn Slaap Plan’ (Kuin & Boyer, 2019). Om beter aan te sluiten op Cindy’s ADHD-kenmerken worden in deze training specifieke elementen geïntegreerd (wat de aanzet zal blijken te zijn tot de ontwikkeling van de SIESTA-training). Cindy begint zeer gemotiveerd met de psycho-educatie. Ze slaat alle nieuwe informatie gretig op en vertelt bij elk onderdeel hoe dit bij haar zit. Haar wens is een ‘normaal leven te hebben’, waarvoor ze een opleiding zal moeten afronden. Dit motiveert haar voor de training. Cindy’s doel is om wakker te blijven na school en geen dutjes te doen overdag, zodat ze ’s nachts weer kan slapen. Er wordt een actief plan gemaakt waarbij haar netwerk betrokken wordt. Zo worden na schooltijd uitjes gepland met haar vriendje en gaat ze sporten met een vriendin.

In een sessie waarbij moeder en Cindy allebei aanwezig zijn (uitzonderlijk, want ‘Mijn Slaap Plan’ bevat normaal geen oudersessies), blijkt dat Cindy’s moeder haar dochter vrijwel volledig heeft losgelaten in haar slaappatroon, omdat zij aan het einde van haar Latijn is. Zij wordt echter wel geregeld heftig boos als ze het niet meer kan aanzien. Cindy vindt dit heel erg. Samen wordt bekeken hoe moeder Cindy kan ondersteunen in haar slaappatroon met behoud van haar eigen energie, waarbij ze neutraler kan reageren. Ze spreken af dat Cindy na half twaalf ’s avonds op haar kamer blijft en niet meer in huis rondloopt of op de bank slaapt overdag; moeder belooft niet meer boos te worden, maar rustig met Cindy te communiceren.

De daaropvolgende sessies worden de valkuilen en oplossingen doorgenomen in het plan van Cindy. Hoewel Cindy over het algemeen wakker gebleven is overdag, blijkt ze de afspraak met haar vriendin om te sporten een paar keer vergeten te zijn en is ze ingedut in de namiddag. Samen wordt een haalbaar (terugval)plan opgesteld om ervoor te zorgen dat ze de afspraak niet vergeet (wekker, herinnering in telefoon, vriendin komt haar halen). Na afloop van de training heeft Cindy een plan waarmee ze haar slaapritme succesvol heeft kunnen terugdraaien naar een gewenst dag-nachtritme en een terugvalplan.

Het doel van SIESTA is drieledig. Ten eerste wordt een pilotstudie uitgevoerd bij tien adolescenten met ADHD (leeftijd 13-17 jaar) om de ontwikkelde slaaptraining te verfijnen en de haalbaarheid van de onderzoeksprocedure te testen. Na de training worden focusgroepen georganiseerd voor de adolescenten en apart voor de ouders om hun tevredenheid over de training en hun ervaringen te bevragen. Op basis van de input en suggesties van zowel de adolescenten als de ouders wordt de training aangepast, zodat deze optimaal aansluit bij de noden en wensen van de adolescenten en hun ouders.

Daarna wordt de effectiviteit van de SIESTA-training in een grootschalig gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek getoetst. Dit onderzoek wordt rond januari 2021 georganiseerd vanuit de KU Leuven en vindt plaats in UPC UZ/KU Leuven (raadpleging ADHD) en PraxisP (Praktijkcentrum van de Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen aan de KU Leuven). Voor voldoende statistische power moeten in totaal 92 adolescenten met ADHD deelnemen: 46 in de trainingsgroep en 46 in de controlegroep. Participanten dienen, in het geval van behandeling met medicatie voor ADHD, een stabiel medicatiegebruik gedurende ten minste vier weken te hebben. Adolescenten met een comorbide autismespectrumstoornis, een normoverschrijdende gedragsstoornis, middelenmisbruik, ernstige depressie met suïcidale gedachten, klinisch gevalideerde slaapstoornissen, of een IQ lager dan 80 worden geëxcludeerd. Naast het invullen van verschillende vragenlijsten en interviews, dragen de adolescenten voor en na de training en bij drie maanden follow-up twee weken lang een actigraaf (MotionWatch 8©, CamNtech) en vullen een slaapdagboek in. Dit om hun slaap zowel subjectief als objectief te kunnen meten en vergelijken. Na het invullen van de vragenlijsten worden ze toegewezen aan de trainingsgroep of de controlegroep. De controlegroep gaat met de gebruikelijke behandeling voor ADHD door (vermoedelijk is dit medicatiegebruik, aangezien dit in Vlaanderen de meest gangbare behandeling is en er geen specifieke behandeling voor slaapproblemen beschikbaar is), maar mag geen nieuwe behandeling opstarten. Na de laatste follow-up mogen ze alsnog aan de SIESTA-training deelnemen.

Als u geïnteresseerd bent in dit project, kunt u contact opnemen via siesta@kuleuven.be.