Mishandeling, seksueel misbruik en chronisch pesten. Vijf van de 31 jongeren waren fysiek mishandeld; drie waren seksueel misbruikt binnen de zorg – althans, dit zijn de gevallen van wie we het weten. Het betrof zowel mishandeling en/of misbruik door leeftijdgenoten als door professionals of pleegouders. Twaalf jongeren zijn langdurig, jaar in jaar uit, gepest op school. Jongeren geven aan dat als zij de moed verzameld hadden er iets over te zeggen dit zelden leidde tot beëindiging van pesten, mishandeling of misbruik. Wanneer een meisje haar buurvrouw vertelt over seksueel misbruik in het pleeggezin waar ze woont, volgt onderzoek. Haar verhaal wordt niet serieus genomen en het seksueel misbruik duurt voort. Haar moeder zegt hierover: “Als er beter was geluisterd, was mijn oudste dochter niet zo beschadigd geraakt in haar eerste pleeggezin.”

Verplaatsingen en schoolwisselingen. Twee derde van de jongeren woonde gemiddeld op zes verschillende behandelplekken. Ze maakten gemiddeld vier schoolwisselingen mee. Uit onderzoek is bekend dat elke verplaatsing leidt tot extra ontwikkelschade en een toename van internaliserende en externaliserende problemen (Newton et al. 2000). Het leidt tot toxische stress en tot kernovertuigingen als ‘het ligt aan mij’, ‘ik ben niet de moeite waard’, ‘het heeft toch geen zin wat ik doe’. Dit heeft een negatief effect op de emotionele ontwikkeling en het gedrag van jeugdigen (De Lange et al. 2020).

Onvoldoende aansluiten bij signalen van jongeren en ouders. Jongeren, ouders en professionals gaven aan dat jeugdprofessionals onvoldoende signaleerden dat de thuissituatie onveilig was. Een jongere zegt hierover: “In alle gesprekjes heeft nooit iemand gevraagd of ik me veilig voelde thuis. Ik had daar wel antwoord op gegeven.” Als jongeren zelf signalen afgaven, pikten professionals deze niet op. Het niet signaleren van onveiligheid en het negeren van afgegeven signalen leidt bij jongeren tot een toename van wantrouwen in professionals en volwassenen in het algemeen en dus extra ontwikkelschade.

Onvoldoende onderbouwde zorg. Door onvoldoende zorgvuldige analyse ontvingen jongeren niet altijd de behandeling die zij nodig hadden, zoals traumabehandeling. Ook leidde gebrekkige beschikbaarheid van een behandeling in een instelling tot het achterwege blijven van passende en effectieve zorg en daarmee tot verergering van problemen en verlies van vertrouwen in hulp. Professionals ‘stapelen’ dezelfde vormen van zorg, zonder te leren van eerdere zorg en goed te monitoren wat huidige zorg oplevert.

Achterblijvende resultaten. We zagen in het onderzoek bovendien dat van de hulptrajecten die jongeren en gezinnen ontvingen, bijna twee derde niet of nauwelijks leidde tot resultaat. Dit is in lijn met onderzoek naar de effectiviteit van jeugdhulp in de Verenigde Staten en Groot Brittannië (Weisz et al. 2019). Dit komt veelal doordat de behandeling onvoldoende aansluit op de onderliggende verklarende factoren van jongeren of de behandeling niet uitgevoerd wordt zoals bedoeld (‘verdund’). Dit leidt tot minder vertrouwen in de hulp en verergering van problemen.