De term ‘hikikomori’ verwijst naar een syndroom waarbij een persoon, doorgaans een adolescent of jongvolwassene, zich volledig terugtrekt uit het sociale en maatschappelijke leven en zich zelfs binnenshuis afzondert van zijn naaste familieleden. ¹ Lange tijd werd gedacht dat hikikomori een typisch Japans fenomeen betrof. In het ‘land van de rijzende zon’ wordt de prevalentie geschat op meer dan 1%, wat betekent dat meer dan 1 miljoen Japanners lijden aan deze extreme vorm van sociale terugtrekking en afzondering.² Echter, er zijn duidelijke aanwijzingen dat dit verschijnsel wereldwijd, en dus ook in Nederland, steeds vaker voorkomt.³ In dit artikel leggen we uit wat hikikomori is, welke factoren een rol spelen bij het ontstaan van dit syndroom en schetsen we een richtlijn voor hoe we hier in de klinische praktijk mee kunnen omgaan.

Drie casussen

Bram, een 35-jarige gedragsdeskundige, zit enigszins onzeker op een stoel voor de gesloten deur van de slaapkamer van Igor, zijn 24-jarige cliënt die zich sinds vier jaar als een kluizenaar in deze ruimte van 4 bij 4 meter heeft teruggetrokken. Hij volgt geen studie, heeft geen werk, en neemt nauwelijks deel aan het gezinsleven (Igor nuttigt ook alle maaltijden op zijn kamer). Bram komt nu ruim een jaar bij Igor thuis, maar heeft hem zelf nog nooit ontmoet. Sterker nog, hij heeft zelfs zijn stem nog nooit gehoord. Meestal doet hij tijdens het eerste kwartier van zijn huisbezoek een poging om met de jongeman achter de gesloten deur in contact te komen; vaak, door gebeurtenissen uit zijn eigen leven met hem te delen. Tot op heden had dit geen enkel resultaat. Gesprekken met de ouders van de cliënt leveren gelukkig wel iets op; zij stellen zich op Brams aanbevelen wat steviger op naar hun zoon. Zo hebben zij een keukentafelgesprek bedongen waarin ze wekelijks zaken met Igor kunnen bespreken, zoals het verschonen van zijn bed en het opruimen van zijn kamer, het zelf aannemen van door hem bestelde bezorgmaaltijden en het zoeken van een thuiswerkbaan om zijn nieuwe smartphone te financieren.

De laatste jaren is de schoolcarrière van Corine (17 jaar) steeds meer in het slop geraakt. Ze heeft 4-HAVO al gedoubleerd en nu dreigt het in het eindexamenjaar opnieuw mis te gaan; de resultaten van de eerste schoolexamens waren zo slecht dat het voor haar een hele kluif zal worden om het havodiploma te halen. Ook in