De eerste vereiste voor traumabehandeling en -herstel is natuurlijk dat het trauma überhaupt op de radar van de hulpverlening staat. En dat is deel van het probleem als het gaat om seksueel misbruik van kinderen, zegt zelfstandig klinisch psycholoog Aafke Scharloo. Het idee alleen al dat een kind wordt misbruikt is zo afschuwelijk dat we het liever niet zien. “Ook in de professionele hulpverlening zie je de neiging om bij bepaalde signalen alle hypotheses te overwegen, behalve seksueel misbruik,” aldus Scharloo, die zelf als behandelaar is gespecialiseerd in de materie. “Dat maakt het probleem alleen maar groter, want ‘gezien worden’ is juist enorm belangrijk voor de slachtoffers.”

Omvangrijk probleem

De cijfers zijn schokkend genoeg. Volgens de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen heeft ongeveer de helft van de meisjes en iets minder dan één op de vijf jongens te maken (gehad) met seksueel misbruik. Volgens Scharloo is de eerste stap dan ook: duidelijk maken aan met name de hulpverlening dat het hier wel degelijk gaat om een omvangrijk probleem, niet om incidentele gevallen. Maar minstens zo belangrijk is de erkenning dat seksueel misbruik van kinderen geen individueel probleem is, met individuele gevolgen, denkt Scharloo. In veel gevallen is de bredere omgeving – gezin, familie, school, enzovoorts – op één of andere manier betrokken, en is er dus eerder sprake van een ‘systeemprobleem’.

Om te beginnen vindt het misbruik vaak plaats in een context van zwijgen en wegkijken, waarbij de omgeving het niet wil zien en in ieder geval niet ingrijpt. Ingewikkeld is ook dat het vaak gaat over zogenaamde ‘intergenerationele’ problematiek, waarbij ouders of andere familieleden die in hun jeugd die zijn misbruikt zich op hun beurt weer vergrijpen aan een kind. “Het is belangrijk om daar altijd alert op te zijn en óók familieleden te bevragen en eventueel behandelen,” zegt Scharloo. “Je moet dat patroon van misbruik in ieder geval doorbreken, anders loop je kans dat het kind het zogezegd weer doorgeeft aan de volgende generatie.”

Systeem van misbruik

Scharloo begrijpt het individuele perspectief van de hulpverleners die betrokken zijn bij traumabehandeling. Hun middelen zijn beperkt, en vaak zijn ze niet speciaal opgeleid of geëquipeerd om seksueel misbruik te herkennen, laat staan om een heel systeem van misbruik te onderzoeken. “In Nederland hebben we het nu eenmaal zo ingericht: als een kind wordt aangemeld voor hulp, gaan hulpverleners dat kind onderzoeken; de ouders krijgen hooguit een beetje begeleiding. Maar als we dit probleem echt willen aanpakken, moeten we niet langer denken vanuit een quick fix.”

Op het Jaarcongres Trauma bij Kinderen, op 11 april 2025 in Utrecht, wil Scharloo niet alleen duidelijk maken dat seksueel misbruik van kinderen een gelaagd probleem is, maar ook dat slachtoffers erkenning en rehabilitatie verdienen. “Ik heb zelf een keer een meisje behandeld dat seksueel was misbruikt door iemand die naar dezelfde kerk ging als zij. Het gevolg was onder andere dat zij zelf niet meer naar de kerk durfde. Ik heb toen contact gelegd met de dominee om te vertellen wat er speelde, maar ook om naar een oplossing te zoeken. Die man gaf toe dat ze in zijn gemeenschap wel vergiffenis konden schenken aan de dader, maar niet goed wisten wat ze met het slachtoffer aan moesten. Die erkenning is heel belangrijk geweest voor dat meisje. Ze voelde zich als het ware weer in de gemeenschap opgenomen en durfde uiteindelijk ook weer naar de kerk te gaan. Dat heeft haar, naast de traumabehandeling, heel erg geholpen. Zoiets kun je als hulpverlener alleen voor elkaar krijgen als je niet alleen fixeert op het trauma van het individuele slachtoffer, maar ook de cirkel daar omheen onderzoekt.”