Bitescience analyseerde, in samenwerking met het Expertisecentrum Digitalisering en Welzijn van het Trimbos-instituut, het meest recente en relevante onderzoek onder jongeren naar de impact van sociale media.

De positieve en negatieve kanten van sociale media

We zien dat er zowel een positief als negatief verband is tussen sociale mediagebruik en het welzijn van jongeren. Sociale media bieden jongeren veel mogelijkheden. Zoals contacten leggen, relaties verdiepen, steun vinden bij anderen en het vormen van hun identiteit. Dat kan bijdragen aan een hoger zelfvertrouwen, positiever zelfbeeld, sterkere sociale vaardigheden, minder eenzaamheid en grotere levenstevredenheid.

Maar het gebruik van sociale media kan ook gerelateerd zijn aan angst, depressieve gevoelens, en lagere levenstevredenheid. Daarnaast kan de druk om altijd verbonden en bereikbaar te zijn onrust veroorzaken en ervoor zorgen dat jongeren slechter slapen.

Effect sociale media op welzijn jongeren lastig te bewijzen

Het is voor onderzoekers lastig om te bewijzen dat sociale media echt effect hebben op het welzijn van jongeren. Een oorzakelijk verband wordt vaak niet gevonden. Maar dat er een relatie is, wordt in sommige onderzoeken wel bevestigd. Het gaat dan bijvoorbeeld om een wisselwerking. Denk bijvoorbeeld aan jongeren die door depressieve gevoelens meer sociale media gebruiken. Waarbij hun depressieve gevoelens op hun beurt versterkt worden door die sociale media.

Wat opvalt in de onderzoeken is dat het verband tussen sociale media en het welzijn van jongeren over het algemeen erg klein is. Voor een grote groep jongeren zien we zelfs helemaal geen verband. Dat neemt volgens sommige onderzoekers niet weg dat de maatschappelijke gevolgen groot kunnen zijn, ook als maar een kleine groep negatieve effecten ervaart. Voor sommige jongeren zien we wel een duidelijke relatie tussen sociale media en hun welzijn. Hierbij spelen bepaalde persoonlijke eigenschappen én hoe sociale media gebruikt wordt een rol.

Persoonlijke eigenschappen die een rol spelen

De belangrijkste persoonlijke eigenschappen die de relatie tussen sociale mediagebruik en welzijn kunnen beïnvloeden zijn gender, leeftijd, het kunnen reguleren van je emoties, je persoonlijkheid en beweging.

Gender: meisjes vs. jongens

Meisjes lijken sociale media vaker te gebruiken voor het onderhouden van sociale relaties dan jongens. Daardoor ervaren ze meer online steun en betekenisvollere online relaties. Maar ze zijn ook vatbaarder voor de negatieve kanten van sociale media. Vooral als het gaat om tevredenheid over het lichaamsbeeld en online pesten. Lees meer over de rol van gender.

Leeftijd

Jongere tieners (10 tot 15 jaar) die relatief veel tijd aan sociale media besteden lijken kwetsbaarder voor het ontwikkelen van depressieve en angstige symptomen als gevolg van sociale mediagebruik. Dat komt doordat zij beperktere sociale en emotie-regulerende vaardigheden hebben dan oudere jongeren.

Emoties kunnen reguleren

Jongeren die hun emoties goed kunnen reguleren hebben minder last van de negatieve kanten van sociale media. Jongeren die minder goed zijn in het reguleren van hun emoties gebruiken sociale media vaker om hun stemming te reguleren. Zij zoeken bijvoorbeeld afleiding op sociale media als ze zich rot voelen. Dit zijn ook vaker jongeren die depressieve gevoelens hebben.

Persoonlijkheid

Extraverte, sociaal zelfverzekerde jongeren die een sterk offline sociaal netwerk hebben zouden sociale media vooral gebruiken om met dat netwerk te communiceren. Daardoor ervaren ze betere offline vriendschappen en meer sociale steun. Introverte jongeren met een lager sociaal zelfbeeld en een minder sterk offline sociaal netwerk zouden eerder geneigd zijn online met vreemden om te gaan. Daardoor neemt het risico op ongewenste contacten via sociale media toe. Lees meer over de rol van persoonlijkheid.

Beweging

Jongeren die lichamelijk meer in beweging zijn lijken minder vatbaar voor de negatieve kanten van sociale mediagebruik, zoals angst en depressieve gevoelens.

Hoe gebruiken jongeren sociale media?

Ook de manier waarop jongeren sociale media gebruiken kan hun mentale gezondheid en welzijn beïnvloeden. De belangrijkste kenmerken zijn: de manier waarop ze het gebruiken, hoe lang ze op sociale media zitten en het soort feedback (zoals reacties of ‘likes’) dat ze ontvangen.

De manier van gebruik

Jongeren die sociale media vooral op een passieve manier gebruiken (bijvoorbeeld door foto’s van andere gebruikers te bekijken of door opmerkingen of feeds te bladeren) zijn vaker jongeren die zichzelf vergelijken met anderen. Ook ervaren ze vaker afgunst, eenzaamheid, angst en depressieve gevoelens. Jongeren die sociale media vooral op een actieve manier gebruiken, ervaren een positievere stemming, kijken positiever naar zichzelf, zijn meer tevreden met hun leven en ervaren meer sociale steun van anderen. Zo blijkt dat jongeren die sociale media gebruiken om uiting te geven aan hun gedachten en gevoelens en om sociale steun te vinden, een betere algemene mentale gezondheid hebben. Ook zijn ze tevredener met hun leven. Lees meer over de manier waarop sociale media gebruik wordt.

Hoeveel tijd op sociale media

Angst, depressieve gevoelens en slaapproblemen lijken vaker voor te komen bij jongeren die veel tijd aan sociale media besteden. Volgens sommige onderzoeken is dat meer dan 2 uur per dag. Volgens andere onderzoeken gaat het om meer dan 4 uur per dag. Ook jongeren die sociale media op een problematische manier gebruiken ervaren meer negatieve gevolgen. De relatie tussen overmatig/problematisch sociale mediagebruik en angst en gevoelens van depressieve is tweezijdig: overmatig en problematisch sociale mediagebruik kan leiden tot angst en gevoelens van depressie. Anderzijds kunnen die gevoelens leiden tot overmatig en problematisch gebruik van sociale media. Matig gebruik van sociale media (minder dan ongeveer twee uur per dag) wordt in sommige onderzoeken in verband gebracht met een hogere levenstevredenheid, meer ervaren sociale steun, betere sociale relaties en sterkere maatschappelijke betrokkenheid.

Kanttekening: er zijn echter ook onderzoeken die geen relatie vinden tussen de tijd die besteed wordt aan sociale media en welzijn.

Positieve, negatieve of geen feedback

Jongeren die positieve feedback ontvangen op sociale media (zoals complimenten of aardige reacties) hebben een hoger gevoel van eigenwaarde, een positiever zelfbeeld en zijn tevredener met hun leven. Dat geldt vooral als die feedback van goede vrienden komt. Jongeren die negatieve feedback ontvangen (bijvoorbeeld haat of andere onaardige reacties) of genegeerd of buitengesloten worden op sociale media, ervaren een lager gevoel van zelfacceptatie en eigenwaarde. Ze hebben het gevoel minder goed in hun vel te zitten. Jongeren die online genegeerd of buitengesloten worden ervaren bovendien het gevoel er niet bij te horen.

Eigenschappen van de inhoud

Positieve berichten over mentale gezondheid, zoals berichten die het taboe rond mentale gezondheid doorbreken, kunnen jongeren inspireren en hen iets leren. Ook kan het discussies over mentale gezondheid bevorderen en jongeren die herstellen van een stoornis ondersteunen. Jongeren die vaker visuele sociale media gebruiken, zoals Instagram en TikTok, lijken zich meer zorgen te maken over hun lichaamsbeeld en hebben vaker last van angst en depressieve gevoelens. Ook kunnen het zien van het aantal ‘likes’, vrienden en volgers kan de zelfacceptatie van jongeren beïnvloeden. Dat komt doordat het kan worden geïnterpreteerd als een maatstaf voor eigenwaarde en populariteit. Dat brengt het risico met zich mee dat jongeren zich overmatig met anderen gaan vergelijken en meer gaan piekeren. Lees meer over de eigenschappen van de inhoud.

Meer informatie

• Alle onderzoeksresultaten van dit onderzoek
• 7 tips om jongeren te helpen gezonder met sociale media om te gaan
• Kennisdossier Het digitale balansmodel
• Kennisdossier Digitale media en opvoeden

Bron:  netwerkmediawijsheid.nl  / trimbos.nl