Bessel van der Kolk zei het in de laatste uitzending van Zomergasten zo mooi: “Ik ben een ‘wounded healer.’ De meest goede therapeuten weten dat ze therapeut worden om met hun echte achtergrond bezig te zijn. Dat wist ik heel lang niet, eigenlijk.”
De meerwaarde van een wounded healer is volgens hem dat je begrijpt waar mensen doorheen zijn gegaan. “Je moet echt weten wat het is om heel bang te zijn, heel boos te zijn en om je heel verlaten te voelen. Dat zijn hele belangrijke dingen om zelf ervaren te hebben om een goede therapeut te worden.”
De therapeut als ervaringsdeskundige. Lang niet iedereen zal het hiermee eens zijn. Lange tijd werd de noodzakelijke afstand van therapeut tot client gepredikt en was het delen of gebruiken van persoonlijke ervaringen door een behandelaar een absolute ‘no go’. Inmiddels is dat idee aan verandering onderhevig. Therapeuten nemen immers naast hun kennis van zaken en professionele achtergrond ook zichzelf mee.
De opmars van de ervaringsdeskundige
Sinds enkele jaren is echter ook de ervaringsdeskundige zonder specifieke opleiding in de psychologie of psychiatrie in opmars. Naast psychologen en psychiaters werken er volgens een ‘voorzichtige schatting’ van beroepsvereniging VvEd, momenteel ruim 2000 ervaringsdeskundigen in de ggz.
En ook de opleidingen tot ervaringsdeskundige worden steeds populairder. De vereniging van ervaringsdeskundigen kreeg dit voorjaar een half miljoen euro overheidssubsidie. En het Trimbosinstituut heeft in samenwerking met onder meer GGZ Nederland een Beroepscompetentiemodel ontwikkeld dat onder meer richting geeft aan geschikte opleidingsroutes. Daarmee worden een register en een beroepsstandaard ontwikkeld met aandacht voor zaken als integriteit en belangenafweging. Ook worden de verschillende opleidingen op elkaar afgestemd. Hiermee is Nederland het eerste land in de wereld waar ervaringsdeskundigheid in de ggz wordt geprofessionaliseerd.
Maar wat is een ervaringsdeskundige eigenlijk?
Wie zelf ooit te maken heeft gehad met psychische problemen, kan die ervaringen tegenwoordig op meerdere manieren inzetten als ervaringsdeskundige. Als persoonlijk ondersteuner of groepsbegeleider in de gzz of als voorlichter in psychische problemen op scholen. Een ervaringsdeskundige kan ook meewerken aan onderzoek of beleid.
De definitie van een ervaringsdeskundige is echter niet precies duidelijk. Nicole Van Erp, senior wetenschappelijk medewerker Zorg & Participatie bij het Trimbosinstituut, volgde in 2012 achttien Nederlandse ggz-instellingen om te zien hoe ervaringsdeskundigen daar werden ingezet. Ze stelt dat een ervaringsdeskundige iemand is die ervaring heeft met een ontwrichtende situatie, bijvoorbeeld een psychiatrische aandoening. Een ervaringsdeskundige heeft volgens haar ook een herstelproces doorlopen, op de eigen ervaringen gereflecteerd, die gedeeld met anderen én geleerd hoe deze kennis in te zetten om anderen te ondersteunen.
Toegevoegde waarde van ervaringsdeskundigheid
Wetenschappelijk onderzoek naar de effecten en inzet van ervaringsdeskundigen staat nog in de kinderschoenen. Begrijp je inderdaad beter hoe een ander zich voelt, als je zelf iets soortgelijks hebt ervaren?
Uit recent onderzoek van de Universiteit van Amsterdam blijkt juist van niet. Wetenschappers Israelashvili, Sauter en Fischer concluderen in hun onderzoek uit 2020 ‘Different faces of empathy: Feelings of similarity disrupt recognition of negative emotions’ dat gedeelde ervaringen ertoe
