Wie heeft de regie als het gaat om het voorkómen van mentale problemen bij kinderen en jongeren in Nederland? Helaas geeft deze blog daar geen antwoord op. Een landelijke regie ontbreekt namelijk. Daarom roept hoogleraar en programmahoofd Jeugd Marloes Kleinjan landelijke beleidsmakers op om centraal afspraken te maken. Eén van de drie noodzakelijke stappen om de Nederlandse jeugd veerkrachtig en mentaal gezond te houden.

“Er is meer kennis en een integrale aanpak nodig om de promotie van mentale gezondheid van jongeren naar een hoger niveau te tillen.”

“Er is meer kennis en een integrale aanpak nodig om de promotie van mentale gezondheid van jongeren naar een hoger niveau te tillen”, pleit ik in magazine Kind & Adolescent Praktijk namens wijlen Jeroen Lammers* en mijzelf. Maar niet alleen psychologen, jongerenwerkers en andere professionals in de praktijk spelen hierbij een rol. Het is ook belangrijk dat landelijke beleidsmakers in het Jeugddomein een bijdrage leveren.

De tijd dringt

Al langere tijd zien we dat kinderen en jongeren worstelen met hun mentale gezondheid. Jongeren ervaren onder meer prestatie- en schooldruk en studenten ervaren eenzaamheid, angst en depressie. Dit bleef niet onopgemerkt: er is meer aandacht voor mentale gezondheid en veerkracht van onze jeugd en er zijn meer middelen beschikbaar om hierin te investeren. Zo zijn ‘welbevinden’ en ‘sociaal emotionele ontwikkeling’ onderwerpen geworden binnen het Nationaal Programma Onderwijs. Daarnaast vindt er op dit moment een verkenning plaats voor het toevoegen van het thema mentale gezondheid aan het Nationaal Preventieakkoord. Bovendien is mentale gezondheid een thema binnen de Kennisagenda Samen Gezond Leven 2021, waarbij preventie centraal staat. Dit zijn mooie ontwikkelingen, maar laten we deze middelen vooral op een slimme manier benutten.

Zo kunnen beleidsmakers slim investeren

Stap 1: investeer in meer kennis over wat écht werkt

Er bestaan talloze (les)programma’s, platformen, trainingen en andere initiatieven voor uiteenlopende leeftijden en doelgroepen binnen de jeugd. Maar eigenlijk weten we nog te weinig over wat écht werkt en voor welke doelgroep. Daarom moeten we allereerst investeren in meer kennis over welke elementen van interventies wel en niet werken en op welke manier. Alleen met die kennis kan iedereen, van beleidsmaker tot professional in het veld, de juiste interventies kiezen en inzetten. Daardoor promoten we mentale gezondheid en voorkómen we juist problemen.

Stap 2: investeer in bestaande samenhangende interventies 

“Stop met investeren in het ontwikkelen van nieuwe losse interventies!”

Met de juiste kennis kan de volgende stap genomen worden: het doorontwikkelen en implementeren van bestaande effectieve interventies. Nu worden vaak nog nieuwe losse interventies ontwikkeld. Goed bedoeld natuurlijk. Maar daardoor mist een integrale aanpak, waarbij initiatieven, acties en maatregelen elkaar versterken. Bij een integrale aanpak wordt namelijk de hele omgeving van de kinderen betrokken. Denk aan ouders, verzorgers, leraren, scholen, zorginstellingen, ondersteuningspartners en beleidsmakers.

Stap 3: investeer in duurzame implementatie en een centrale regie

Met deze aanpak voorkomen we dat het preventieve interventieveld blijft bestaan uit losse, vaak kortdurende initiatieven. Deze ‘quick fixes’ ontstaan mede doordat de financiering van interventies vaak beperkt en versnipperd is. Er is meer nodig als we interventies structureel willen inbedden, aan elkaar willen verbinden en willen weten of wat we doen ook echt werkt. Hiervoor moeten we kennis uit onderzoek en praktijk gebruiken om interventies door te kunnen ontwikkelen. Ook is het belangrijk om te kijken hoe interventies het beste duurzaam ingezet en uitgevoerd kunnen worden. Daarnaast is er centrale regie nodig vanuit een instantie of instelling die goede implementatiewetenschappers en -deskundigen in huis heeft.

“Er is centrale regie nodig vanuit een instantie of instelling die goede implementatiewetenschappers en -deskundigen in huis heeft.”

Uitdagingen die we moeten aangaan

We moeten een aantal uitdagingen aangaan om deze stappen succesvol te doorlopen. Zodra een thema landelijk in de belangstelling komt en hoge urgentie heeft, staan diverse organisaties en particulieren direct in de startblokken om nieuwe interventies en andere hulpmiddelen te ontwikkelen. Vaak met goede bedoelingen en laten we daarnaast eerlijk zijn: het is een natuurlijke reactie. Eén van de uitdagingen is dan ook om in zulke situaties op de pauzeknop te drukken, om ons heen te kijken naar welke oplossingen er al zijn en juist te investeren in bestaande succesvolle initiatieven en deze waar nodig beter aan elkaar te verbinden.

Naast deze goed bedoelde snelle acties is er een ander pijnpunt: handelen vanuit eigenbelang, bijvoorbeeld vanwege financiële redenen of vanwege imago. Dit vraagt dus om een kritische houding naar onszelf. Ook het Trimbos-instituut zal daar aan moeten geloven. Want de wirwar aan belangen belemmert een duurzame aanpak.Terwijl we uiteindelijk één groot gemeenschappelijk belang hebben: het bevorderen van de mentale gezondheid van toekomstige generaties.

We weten dat het kán

We weten dat het ondanks deze uitdagingen kan. Zo zetten het Nederlands Jeugdinstituut, NCJ, Schoolpsychologen, Pharos, de VO-raad, Gezonde School en het Trimbos-instituut zich gezamenlijk in binnen de Coalitie Welbevinden. Het enige belang dat zij hadden: ervoor zorgen dat het onderwijs de handvatten en kennis heeft om effectief te werken aan welbevinden op school. Dit is gedaan door de kennis over werken aan welbevinden in het onderwijs te bundelen en onder te brengen in het kader van het Nationaal Programma Onderwijs.

Toen ons artikel in magazine Kind & Adolescent Praktijk tot stand kwam, stonden we aan de vooravond van de huidige ontwikkelingen rondom preventie en promotie van mentale gezondheid van jeugd. Inmiddels lopen er diverse onderzoeken, initiatieven en verkenningen rondom het gezamenlijk inzetten op een mentaal gezonde jeugd. Het is cruciaal dat deze trend doorgezet wordt, met op ons netvlies: meer kennis, integrale aanpak en duurzame implementatie vanuit een centrale regie.

Meer informatie

• Ondersteuningsprogramma Welbevinden op School
• Meer eenduidige definities mentale gezondheid Jeugd
• Rapport ‘Geluk onder Druk?’
• Rapport ‘Monitor mentale gezondheid en middelengebruik studenten’

*De hoofdauteur van het artikel in magazine Kind & Adolescent Praktijk is Jeroen Lammers, expert op het gebied van mentale gezondheidsbevordering op scholen. Hij overleed op 21 november 2021. Jeroen werkte aan het opzetten van evidence based preventieprogramma’s voor scholen; het vertalen van resultaten uit onderzoek naar de praktijk; en aan het toepasbaar maken van preventieprogramma’s voor de praktijk. Hij werkte aan dit artikel tijdens het laatste jaar van zijn leven, toen hij wist dat hij niet meer beter zou worden. Het bevat zijn ervaringen en gedachtegoed en zijn wens voor de toekomst met betrekking tot de promotie van welbevinden en mentale gezondheid van de jeugd.