Een ervaringsgerichte interventie zoals Psychomotorische gezinstherapie (PMGT) lijkt bij uitstek geschikt voor gezinnen waarin sprake is van een licht verstandelijke beperking (LVB). Maar is dat ook zo? Drie instellingen doen onderzoek.
Psychomotorische gezinstherapie (PMGT) is een ervaringsgerichte therapie voor gezinnen. De therapie combineert bewegings- en lichaamsgerichte werkvormen uit de psychomotorische therapie met systeemtherapie. Doordat gezinsleden in een zaal letterlijk en figuurlijk met elkaar in beweging komen, worden interactiepatronen en omgangsvormen voelbaar en zichtbaar (Maurer et al. 2011). ‘Niet helpende’ patronen worden op deze manier het aangrijpingspunt voor verandering, zodat gezinsleden nieuw gedrag met elkaar kunnen oefenen en ‘helpende’ verbindingen met elkaar kunnen aangaan.
Uit kleinschalig onderzoek weten we dat gezinsleden over het algemeen tevreden zijn over PMGT en dat deze therapie positieve veranderingen teweeg kan brengen in het welbevinden van ouders en kinderen, interactiepatronen en onderlinge gedragingen (Verschuur en Kramer 2018; Visser et al. 2013). PMGT is echter nog niet onderzocht in gezinnen waarin een kind functioneert op het niveau van een licht verstandelijke beperking (LVB) en/of gezinnen waar sprake is van een problematische gehechtheidsontwikkeling. Zorgorganisaties Accare, Alliade en Koraal werken met deze doelgroepen en hebben positieve ervaringen met PMGT. Daarom voeren ze, onafhankelijk van elkaar, onderzoek uit om meer te leren over de inzet van PMGT in deze gezinnen.
Jeugdigen en gezinnen die ondersteuning ontvangen van Accare, Alliade en Koraal lopen geregeld vast in hun ontwikkeling en functioneren, vaak als gevolg van een opeenstapeling van factoren. Denk hierbij aan een LVB of een andere neurobiologische ontwikkelingsstoornis, problematische gehechtheid, ingrijpende jeugdervaringen of het ontbreken van voldoende beschermende en compenserende jeugdervaringen. Ouderschap en gezinsfunctioneren kunnen in het gedrang komen door kind-, ouder-, contextuele en hulpverleningsfactoren. In een onderlinge wisselwerking kan dit leiden tot interactieproblemen, uitdagingen waarbij een ervarings- en lichaamsgerichte insteek mogelijk helpt. PMGT sluit hierbij aan door stressoren bloot te leggen, nieuw adaptief gedrag aan te leren en succeservaringen op te doen, zodat gezinsleden weer in verbinding komen te staan met elkaar en hun veerkrachtig functioneren kan worden versterkt. Bovendien kunnen de bewegingsgerichte elementen van PMGT passen bij deze gezinnen die soms veel moeite hebben om interactiepatronen te verwoorden.
PMGT in de praktijk
PMGT wordt veelal door een psychomotorisch therapeut en een systeemtherapeut gegeven. Er is een vaste structuur voor een hulpverleningstraject (Maurer et al. 2011; Visser et al. 2010), dat begint met een gesprek waarin de zorgen van de gezinsleden worden besproken en doelen gezamenlijk worden bepaald. Vervolgens vinden de sessies in de zaal plaats, waarin oefenvormen afwisselen met therapeutische interventies. Na de sessies vindt een evaluatie plaats. De oefenvormen liggen niet vast. Deze ontstaan vanuit co-creatie van de therapeuten en de gezinsleden (Visser en Van Damme), waarbij maatwerk en een gelijkwaardige samenwerking centraal staan. Accare, Alliade en Koraal doen los van elkaar onderzoek naar PMGT en wisselen ervaringen uit om van elkaar te leren. Zij onderzoeken vergelijkbare thema’s: ervaringen, de ouder-kindinteractie, tevredenheid en welbevinden. Hiermee wordt een belangrijke stap gezet om PMGT een sterkere wetenschappelijke basis te geven en de mogelijke opbrengsten ervan voor jeugdigen en hun gezinnen in kaart te brengen. Hier volgt een korte samenvatting van de onderzoeken.
PMGT lijkt aan te slaan, juist in ‘samen doen’ zit de kracht
Accare
Accare verricht kwantitatief onderzoek naar PMGT op casusniveau (N=1-onderzoek), gericht op ouders en jeugdigen (8-18 jaar) met een problematische gehechtheidsontwikkeling. Door hoogfrequente metingen (elke sessie) worden de behandelresultaten in kaart gebracht. Het gaat hierbij om het welbevinden van kind en ouder, de ouder-kindinteractie en opvoedingsbelasting. Aanvullend worden veranderingen in het psychosociaal functioneren en signalen van verstoord gehechtheidsgedrag van de jeugdige verkend. Ten slotte wordt inzicht verkregen in de tevredenheid van ouders, kinderen en therapeuten over de PMGT-werkwijze.
Vanwege de context en het tijdsbestek wordt een beperkte groep jeugdigen en hun ouders betrokken en is een vergelijking met een gerandomiseerde controlegroep niet mogelijk. Daarom is gekozen voor een multiple baseline N=1-studie met hoogfrequente metingen in combinatie met het in beeld brengen van genoemde veranderingen door metingen op drie meetmomenten (voor-, eind- en follow-upmeting). Hiervoor worden diverse meetinstrumenten gebruikt die welbevinden, tevredenheid, gehechtheidsgedrag, psychosociale problemen, opvoedbelasting en de ouder-kindinteractie in kaart brengen. Daarnaast worden na afloop van de interventie interviews gehouden met, opnieuw, jongere, ouders en therapeuten.
De dataverzameling loopt tot en met de zomer van 2023. De eerste bevindingen zijn veelbelovend, zowel wat betreft de behandelresultaten als de tevredenheid over de PMGT-werkwijze zoals de ouders, jeugdigen en therapeuten deze rapporteren. Het samen aanpakken van de vaak hardnekkige patronen en complexe thema’s op een manier die gedeeld plezier met zich meebrengt, lijkt te motiveren tot doorzetten en weer lichtpuntjes zien. (Gedrags)patronen veranderen en er lijkt ook verbetering op te treden qua welzijn, de onderlinge relaties en de balans draagkracht-draaglast.
Alliade
Op de poli van Alliade wordt PMGT al een aantal jaren ingezet bij gezinnen waarvan ten minste één kind een LVB heeft. Zowel de behandelaren, verwijzers als gezinnen reageren na het traject positief. Gezinnen benoemen onder andere dat ze zich juist door het ‘doen’ gehoord en begrepen voelen. Om te onderzoeken of het volgen van PMGT door een gezin met minimaal één kind functionerend op LVB-niveau daadwerkelijk een positieve invloed heeft op de interactie in het gezin, is een eerste onderzoek opgezet door de afdeling Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek van Alliade. Het onderzoek bestaat uit twee onderdelen: een literatuuronderzoek naar (inter)nationale onderzoeksresultaten van non-verbale systemische interventies en een praktijkonderzoek naar PMGT bij gezinnen met minimaal één kind met een LVB. Het onderzoek heeft als doel het mogelijke effect en de praktijkervaringen een wetenschappelijke basis te geven.
De onderzoeksvragen die in het onderzoek centraal staan: Wat is het effect van PMGT op de onderlinge acceptatie en de conflicthantering van de gezinsleden? Wat is het effect van PMGT op de gedragsproblemen van het kind met een LVB? Hoe ervaren de verschillende gezinsleden de behandeling via PMGT?
Het praktijkonderzoek heeft een mixed-methods opzet. Zowel voorafgaand aan, als na afloop van de tien PMGT-sessies wordt ouders en kinderen door middel van semigestructureerde interviews gevraagd naar hun verwachtingen (vooraf) en ervaringen (achteraf). Ook vullen ze na elke sessie een korte vragenlijst in over de sessie. Voor de effectmeting worden zowel vooraf, direct na afloop en vier maanden na het traject vragenlijsten ingevuld door ouders over het gedrag van het aangemelde kind en door alle gezinsleden over de interactie binnen het gezin. De dataverzameling loopt tot eind 2023. De onderzoeksresultaten worden in de loop van 2024 verwacht. Indien de resultaten de positieve praktijkervaringen onderbouwen, kunnen de uitkomsten ertoe bijdragen dat PMGT een stevigere plaats krijgt in het zorgaanbod voor kinderen met een LVB en hun gezin.
© JackF stock.adobe.com
Koraal
Koraal doet onderzoek naar PMGT en een observatievariant: psychomotorische gezinsobservatie (PMGO). Bij PMGO ligt nadruk ligt op observatie in plaats van behandeling. Beide deelonderzoeken richten zich op jeugdigen functionerend op het niveau van een LVB of zwakbegaafdheid en hun gezinnen. Uit een eerste pilotonderzoek op Koraal locatie De Hondsberg in 2020 kwam naar voren dat ouders positief waren over PMGO. Met name het ‘samen doen’ werd als positief onderdeel ervaren. Huidig onderzoek heeft als doel meer te leren over de ervaringen van gezinsleden en therapeuten met deze relatief nieuwe vorm van vaktherapie en de mogelijke opbrengsten ervan voor gezinsleden en voor de observatie-, diagnostiek- en behandeltrajecten.
De volgende onderzoeksvragen staan centraal: Hoe ervaren jeugdigen, hun ouders en de betrokken systeemtherapeut en psychomotorische therapeut de PMGO/PMGT? Welke onderdelen van PMGO/PMGT dragen bij aan positieve dan wel negatieve ervaringen? En: in hoeverre heeft PMGT invloed op de ouder-kindinteractie, de tevredenheid en het welbevinden van gezinsleden?
Therapie maakt vaste patronen zichtbaar en voelbaar
Het betreft een mixed-methods onderzoeksdesign: middels kwalitatieve en kwantitatieve data wordt antwoord verkregen op de onderzoeksvragen. Om inzicht te krijgen in de ervaringen, worden na afronding van de drie sessies interviews afgenomen met jeugdigen, hun ouders en de betrokken systeem- en psychomotorische therapeut. Tussen de sessies PMGT worden korte vragenlijsten ingevuld om de tevredenheid en het welbevinden van jeugdigen en hun ouders in kaart te brengen. Ook wordt voor en na het traject een vragenlijst ingevuld die ouder-kindinteractie meet. Dataverzameling vindt tot en met begin 2024 plaats en resultaten worden in de loop van dat jaar verwacht.
Over de auteurs
G. Mercera is onderzoeker bij Koraal en PhD-kandidaat Universiteit Maastricht. A. Mulder is GZ Psycholoog in opleiding tot Klinisch Psycholoog bij Accare. I. Zomervrucht is psychomotorisch therapeut en onderzoeker bij Alliade. M. Rijk is psychomotorisch therapeut bij Koraal.
E: gmercera@koraal.nl
Kernreferenties
-
Maurer, J., Visser, M., Albrechts, B., & Krot, H. (2011). Psychomotorische gezinstherapie in de praktijk. Kind & Adolescent Praktijk, 10(2), 60-66.
-
Verschuur, A., & Kramer, M. (2018). Psychomotorische gezinstherapie. Een effectstudie. Systeemtherapie, 30(3), 91-105.
-
Visser, M., Albrechts, B., Maurer, J., & Krot, H. (2010). Een dialoog tussen systeemtherapeut, psychomotorisch therapeut en gezin. In J. de Lange (Ed.), Psychomotorische therapie, (pp. 115-131). Amsterdam: Boom.
Over de organisaties
Accare biedt specialistische jeugdhulp aan kinderen met ontwikkelings- en psychiatrische problematiek en hun gezinnen. PMGT wordt onder andere ingezet bij ouders en kinderen bij wie sprake is van een problematische gehechtheidsontwikkeling.
Alliade biedt zorg, dagbesteding, maatschappelijke ondersteuning en werk aan jeugdigen, volwassenen en ouderen met een (L)VB. Binnen de polikliniek wordt PMGT aangeboden aan gezinnen met een kind met een LVB.
Koraal is er voor mensen van alle leeftijden met ernstige (verstandelijke) beperkingen en complexe gedrags-, systeem- en/of psychiatrische problemen. Koraal biedt hen zorg, ondersteuning, onderwijs en arbeid. Binnen jeugdhulplocaties De Hondsberg en De La Salle worden PMGT en de observatievariant (PMGO) ingezet bij jeugdigen en hun gezinnen.
